Hronična upala pankreasa (hronični pankreatitis) je progresvni, destruktivni, inflamatorni proces poces koji se završava totalnom destrukcijom pankreasa i rezultira malapsorpcijom, šećernom bolešću i jakim bolom. Progresivno uništavanje tkiva pankresa dovodi do potpunog prestanka lučenja enzima koji služe za varenje hrane, i njegove zamjene potpuno nekorisnim ožiljnim tkivom.
Kod 65-70% oboljelih od ove bolesti, razlog njenog nastanka je pretjerana upotreba alkohola. Kod većine ostalih bolesnika uzrok bolesti je nepoznat, kada se on klasifikuje kao idiopatski. U malom procentu uzročnici bolesti su cistična fibroza, urodjene genske i anatomske anomalije pankreasa, metabolički poremećaji….
Postavljanje dijagnoze
Čak i danas u 21, vijeku vrijeme od pojave prvih simptoma hroničnog pankreatitisa do postavljanja dijagnoze je neprihvatljivo dugo. Glavni razlozi su ti što rutinska analize krvi obično ne može da ukaže na ovu bolest, a sami simptomi su najčešće krajne nespecifični.
Kod alkoholičara, obično prođe i po nekoliko godina (3-5) dok se ne postavi prava dijagnoza. Kod bolesnika sa hroničnim pankreatitisom, gdje alkohol nije razlog njegovog nastanka, ovo vrijeme je značajno duže i u prosjeku iznosi čak oko 7 godina. U ovakvim slučajevima se dijagnoza najčešće postavlja kada se razviju komplikacija bolesti kao što su nastanak pseudociste pankreasa, otežano pražnjenje želuca ili mehanička žutica. Ovako zakasnjelo postavljanje dijagnoze je posljedica samog prirodnog toka bolesti, koja ima različite stadijume koji se ispoljavaju različitom simptomatologijom.
Dijagnoza hroničnog pankreatitisa se postavlja na osnovu veoma pažljivo uzetih podataka od bolesnika (bol, gubitak telesne težine, prisustvo masnih stolica), laboratorijskih analiza iz krvi (često nema značajnih odstupanja), ultrazvučnog pregleda trbuha i analizom stolice. Kada se na osnovu svih ovih pregleda posumnja da se radi o hroničnom pankreatitisu potrebno je uraditi i pregled trbuha skenerom.
Tegobe koje bolesnik osjeća su jako povezane sa stadijumom bolesti i one variraju od jakih bolova koji mogu da liče na neko akutno stanje u trbuhu, pa sve do laganog ali konstantanog gubitka tjelesne težine. Najčešće su prvi znaci bolesti, zbog kojih se ovi bolesnici javljaju ljekaru, bol u gornjem dijelu trbuha koji se osjeća kao stezanje kaiša i koji se širi u ledja, gubitak tjelesne težine i pojava izuzetno masnih stolica.
Polovina bolesnika sa hroničnim pankreatitisom pate od stalno prisutnog bola koji im značajno remeti kvalitet života. Kod ostalih se bolest karakteriše povremenenim bolnim epizodama koje su praćene sa potpuno bezbolnim intervalima, a postoji i mala grupa oboljelih koji nikada nisu osjetili jak bol.
Sama propagacija bola može biti veoma široka tako da on može da bude prisutan samo u gornjem središnjem dijelu trbuha, ili samo sa lijeve ili samo sa desne strane, ili pak da se samo širi u ledja.
Pregledom krvi kod ovih bolesnika se ponekada mogu ustanoviti samo lako povišene vrijednosti enzima pankreasa (amilaze), mada su one često u granicama normalnih vrijednosti. Ultazvučnim pregledom, se u zavisnosti od stadijuma bolesti, mogu vidjeti različite promjene na samom pankreasu i okolnim organima. Najčešće je prisutno uvećanje glave pankreasa, ali bez izdvajanja jasno ograničenih promjena ili prisustvo kalcifikata. Ponekada se može detektovati i proširen glavni pankreasni kanal i prisustvo sitnih kamenčića u njemu. U kasnim fazama bolesti konstatuje se i proširen glavni žučni put što je posledica mehaničkog pritiska u njegovom dijelu koji prolazi kroz glavu pankreasa. Često je za potvrdu dijagnoze hroničnog pankreatitisa potrebno uraditi i skenerski pregled. Ova metoda omogućava mnogo preciznije sagledavanje stanja pankreasa i okolnih struktura.
Medikamentozno liječenje
Početni stadijumi bolesti se liječe isključivo lijekovima i eliminacijom faktora koji su do bolesti doveli. Prije svega je neohodno prekinuti konzumiranje alkohola. Postoji veoma rasprostranjena zabluda da postoje laka i teška alkoholna pića. U stvari, konzumiranje i rangiranje unosa alkohola se mjeri gramima alkoloha unijetim u organizam na dnevnoj ili nedjeljnoj bazi, tako da je potpuno nebitno da li se alkohol konzumira kao pivo, vino ili žestoko piće. Ukoliko postoje neki od metaboličkih poremećaja koji su razlog za nastanak bolesti (povišene vrednosti masnoća u krvi), veoma je značajno da se oni maksimalno brzo koriguju. U bolnim fazama neohodna je primjena lekova protiv bolova. Kod bolesnika kod kojih se pojave prvi znaci neuhranjenosti potrebno je započeti sa unošenjem enzima pankreasa u obliku tableta. Na ovaj način se značajno poboljšava varenje i iskorišćavanje energetskih svojstava unijete hrane.
Hirurško liječenje
Nastavak konzumiranja alkohola i pušenje dodatno utiču na pogoršanje stanja kod hroničnog pankreatitisa. Kod ovih bolesnika hirurško liječenje se primjenjuje kada postoje komplikacije bolesti. Osnovni razlog za operaciju je nepodnošljiv bol koji se više lijekovima ne može kontrolisati. Pored toga kada uvećana glava pankreasa mehaničkim pritiskom dovede do pojave žutice, sužavanje dvanaestopalačnog crijeva, smanjenog protoka krvi kroz venu portu ili slezinsku venu, hirurgija je neizbježna.
Savremeni stavovi vezani za ovu oblast ukazuju da je osnovni pokretački mehanizam ove bolesti u glavi pankreasa. Zbog toga je osnovni cilj operativnog liječenja da se ukloni njen što je moguće veći deo i na taj način bolesnik riješi tegoba. Postoji nekoliko tipova hirurških procedura koje se primjenjuju u zavisnosti od problematike koja dominira. To su operacije kojima se u potpunosti očuva dvanestopalačno cvrijevo, koje je u bliskom kontaktu sa glavom pankreasa koja se mora maksimalno odstraniti. Neke od ovih procedura su u svjetsku praksu uvedene tek pre svega 11 godina. Na žalost i ova bolest (u suštini benigna) ima svoju stopu umiranja i preživljvanje posle 10 godina iznosi 70% a posle 20 godina 45%. Imajući u vidu da od ove bolesti najčešće oboljevaju mlađe osobe, ovaj podataka govori o opasnostima koje ova teška bolest sa sobom nosi.