Lajmska bolest je multisistemska inflamatorna (zapaljenska) bolest koju prenose krpelji a izaziva je spiroheta Borrelia burgdorferi. Početak bolesti karakteriše kožna promjena nazvana eritema migrans, a kasnije se javljaju neurološke, kardiološke i zglobne promjene.
Bolest je otkrivena 80-tih godina prošlog vijeka u oblasti Lajm u Konektikatu (SAD), po čemu je dobila i ime. Nešto kasnije Burgdorfer izoluje spirohetu iz krpelja, pa je tako potvrđena infektivna priroda oboljenja.
Uzročnik bolesti je spiroheta Borrelia burgdorferi. Postoji više serotipova borelije od kojih su najpoznatiji B. burgdorferi sensu stricto, B. garinii i B. afzelii. Varijacije u kliničkoj slici danas se pripisuju različitim serotipovima borelije. B. burgdorferi ima veći broj membranskih lipoproteina, koji su veoma važni antigeni Među njima je najznačajniji spoljašnji površinski protein A (Osp A), kao i supstanca slična liposaharidu sa svojstvima endotoksina, odgovorna za većinu sistemskih manifestacija bolesti
Bolest se prenosi ujedom krpelja roda Ixodes ( u našoj zemlji najčešće Ixodes ricinus) i to najviše kada je krpelj u stadijumu nimfe. Prirodni rezeorvoar su sitni glodari (miševi), ali i krupniji sisari, kao što je jedna vrsta jelena u SAD. Bolest je rasprostranjena u mnogim dijelovima svijeta, kao što su Sjeverna Amerika, Evropa, Evroazija, u kojima se zapaža i sezonsko javljanje bolesti od maja do jula.
Poslije ujeda krpelja dolazi do inokulacije boreiija u kožu i njihovog širenja kroz kožu. Krpelj treba da je prisutan na koži barem 48 sati da bi došlo do sigurne inokulacije boreilija. Posle 3-4 dana počinje migracija borelija kroz kožu. Borelije, između ostalog, aktiviraju plazmin, koji je proteaza, što im omogućava lakše kretanje kroz kožu. Posledica ovih lokalnih promena je pojava eritema migrans na koži. Iz kože može doći do limfogene diseminacije, uz pojavu regionalne limfadenopatije a zatim i hematogene diseminacije, bilo u udaljene delove kože, kada nastaju sekundarne kožne lezije (otuda potiče termin migrans), bilo u druge organe za koje boreiija pokazuje tropizam (nervni sistem, srce, zglobovi).
Borelija se može izolovati iz kože, kao i iz krvi, cerebrospinalne tečnosti, srca, zglobne tečnosti, ligamenata i drugog materijala.
Klinička slika
Inkubacija bolesti iznosi 3-32 dana, najčešće 7-10 dana, posle koje nastaje promena na koži po tipu crvenila. Lajmska bolest se razvija po stadijumima, sa remisijama i egzacerbacijama, kao i različitim manifestacijama.
Erythema migrans je karakteristična kožna manifestacija bolesti, koja se javlja skoro kod svih bolesnika. Nastaje na mestu ujeda krpelja, posle 3-32 dana (prosečno 7-10 dana).
Prvo se javlja crvena makula, a zatim eritem na koži koji se centrifugalno širi, dostižući prosječno 15 cm u prečniku. Jasno je ograničen od ostale kože. Obično traje 6-8 dana i za to vrijeme počinje da blijedi u centralnom dijelu.
Najčešće se nalazi na butinama, u preponama i pazuhu. U toku nekoliko dana mogu nastati i multiple sekundarne promjene na koži. Može postojati i uvećanje regionalnih limfnih čvorova. Obično nema lokalnih simptoma kao što su bol, svrab ili parestezije, ali se mogu javiti sistemske tegobe: malaksalost, mialgije, artralgije, glavobolja, temperatura, ukočenost vrata.
Neurološke manifestacije (neuroborreliosis) se sreću kod oko 15% bolesnika kod kojih EM nije liječen.
Od ranih manifestacija najčešće se sreće kranijalni neuritis i to u vidu periferne pareze n.VII (jednostrano ili obostrano). Pareza se potpuno povlači posle primenjene terapije.
Meningitis se javlja često udružen sa kranijalnim neuritisom. Meningealni znaci su blago izraženi a nalaz u cerebrospinalnoj tečnosti (CST) odgovara seroznom meningitisu: CST je bistra, sa oko 100 ćelija u mm3, normalnim šećerom i lako povišenim proteinima. Borelije se mogu (ali rijetko) naći u CST.
Radikuloneuritis karakteriše jak, lokalizovan radikularni bol i/ili lokalna slabost, sa/bez poremećaja senzibiliteta.
Banawarta sindrom karakterišu neuritični bol, limfocitna pleocitoza u CST (bez glavobolje, bez meningealnih znakova), a ponekad i kranijalni neuritis.
U okviru poznih manifestacija neuroborelioze nalazimo perifernu neuropatiju, encefalopatiju i encefalomijelitis, koji nastaju mjesecima ili godinama poslije EM.
Karditis nastaje kod 8% bolesnika, poslije nekoliko nedjelja ili mjeseci od EM. Najčešće se nalazi akutno nastali atrioventrikularni blok (obično 2. ili 3. stepena), praćen subjektivnim tegobama kao što su vrtoglavica, palpitacije, dispneja, bolovi u grudima i sinkopa. Mioperikarditis sa izlivom se rijetko sreće. Srčani poremećaji obično kratko traju, ali mogu da rekuriraju.
Artritis. Migratorni bolovi u zglobovima, mišićima i kostima mogu postojati rano u toku bolesti, ali pravi artritis najčešće nastaje kao pozna manifestacija bolesti. Zahvaćeni su veliki zglobovi, najčešće koljena. Zahvaćena koljena su više otečena nego bolna, rijetko se javlja crvenilo, ali su topla na dodir.
Acrodermatitis chronica atrophicans je kožna promjena koja nastaje više godina posle nelečenog EM. Na koži se nalaze ljubičasti infiltrovani plakovi, a koža vremenom postaje atrofična ili sklerotična.
U toku bolesti mogu nastati i promené na očima (konjunktivitis, keratitis i dr).
Najkonstantniji konstitucionalni simptom u toku bolesti je umor.
Dijagnoza bolesti
Izolacija borelija. Borelije se mogu izolovati iz kože kod svih bolesnika sa eritemom migrans, mada je za njegovu dijagnozu dovoljan i klinički nalaz. Izolacija je moguća i iz drugih materijala (krv, CST, zglobna tećnost i dr), ali su nalazi rijetko pozitivni.
Serološka dijagnoza se danas najčešće koristi, naročito u II i III stadijumu bolesti. Najviše se koriste ELISA i IFA, uz imunoblot testove po potrebi, imunološki odgovor nastaje poslije nekoliko nedjelja od klinički manifestne infekcije. IgM poslije 3-6 nedjelja, a IgG poslije 6-8 nedjelja i kod poznih manifestacija bolesti titrovi IgG su godinama povišeni.
Druge laboratorijske analize: Umjereno povišena SE, umjerena leukocitoza, lako povišene transaminaze i pozitivni cirkulišući imuni kompleksi – mogu se naći u početku bolesti.
Eritema migrans, kada je ispoljen u klasičnom obliku, retko se može zameniti nekom drugom kožnom promenom. Erythema multiforme i Erythema marginatum ponekad mogu stvoriti dilemu. Treba misliti i na druge bolesti koje se prenose ujedom krpelja, kao što su humana granulocitna erlibioza (kod koje postoje leukopenija, trombocitopenija, povišene transaminaze i karakteristične inkluzije u granu-locitima), i babezioza (kod koje se parazit nalazi u eritrocitima).
U slučaju meningealne simptomatologije treba misliti na druge aseptične meningitise. Ponekad treba razmotriti mogućnost hepatitisa (zbog povišenih iransaminaza) i infektivne mononukleoze u slučaju uvećanih limfnih čvorova), kao i fibromialgije (difuzni bolovi).
U poznim stadijumima bolesti Lajmska bolest može da liči na druge imunološki posredovane bolesti (reumatska groznica), artritise druge etiologije (gonokoni, reumatodni artritis), kao i brojna neurološka oboljenja (multipla skleroza, Gillan-Bareov sindrom i dr)
Terapija
Lajmska bolest liječi se antibioticima, a izbor antibiotika zavisi od stadijuma bolesti i težine kliničke slike. Najbolji efekti postižu se liječenjem na samom početku bolesti.
Eritema migrans se liječi peroralnim antibioticima: dovicinom, amoksicilinom ili cefuroksimom, a liječenje treba da traje najmanje 14 dana.
Meningitis i druge neurološke manifestacije liječe se penicilinom (20,000.000 i.j.) ili cefalospirinima treće generacije (ceftriakson 2,0 gr), koji se daju 14-28 dana.
Karditis i artritis, zavisno od težine kliničke slike, liječe se dovicinom ili ceftriaksonom, 14-28 dana. U pojedinim slučajevima terapija može trajati i duže, ili se ponavljati, jer je kod hroničnih bolesnika koji i dalje imaju tegobe teško dokazati da je borelija eradicirana (održavaju se povišeni titrovi IgG antitela).
Simptomatska terapija: najčešće se koriste nesteroidni antiinflamatorni lijekovi, koji ublažavaju tegobe kod svih formi bolesti.
Najbolji način prevencije je izbjegavanje ekspozicije krpeljima, što se postiže nošenjem zaštitne odeće. Uklanjanje krpelja sa kože, u toku prvih 24 sata od ujeda, značajno umanjuje mogućnost infekcije. Antibiotska profilaksa se ne preporučuje.