Bruceloza saae može se ispoljiti kao akutna, subakutna ili hronična bolest, koju uzrokuju različiti sojevi bakterija iz roda Brucellae.
Na čovjeka se prenosi sa domaćih životinja: koza i ovaca (B. melitensis- uzročnik Maltske, Sredozemne ili talasaste groznice); goveda (B. abortus-Bangova bolest), svinja (B. suis) i pasa (B. canis). Moguće je da se isti sojevi brucela nadju u različitih domaćih ili divljih životinja.
Rod brucela čine mali, nepokretni, aerobni, gram-negativni (koko)bacili koji dobro rastu u kulturi sa peptonom, obogaćenim krvlju ili serumom. Rast u kulturi traje 1-6 nedjelja.
Bruceloza je tipična profesionalna zoonoza, koja najčešće nastaje direktnim kontaktom čovjeka sa zaraženim životinjama kroz povrede na koži. Česta je u oblasti Mediterana (Malta), delovima Azije, Afrike, Centralne i Južne Amerike. Životinje obolijevaju od hronične infekcije, koja ne mora uvek biti manifestna. Oboljenje genitalnog trakta može uzrokovati sterilitet i pobačaj. Značajan način obolijevanja u enzootičnim krajevima je upotreba zagađenog nepasterizovanog mlijeka i mliječnih proizvoda. Rjeđe se infekcija može prenijeti kapljičnim putem ili ubodom insekata. Infekcije brucelama se obično javljaju sporadično ili u vidu manjih epidemija.
Kako se manifestuje bruceloza?
Bruceloza može proteći kao asimptomatska infekcija, kao laka ili teška klinička forma. Kliničku sliku karakterišu sistemska infekcija i alergijske manifestacije koje zahvataju različite organe ili sisteme organa.
Akutna bruceloza
Inkubacija bruceloze traje od 3 dana do više mjeseci. Početak bolesti može biti nagao ili postepen. Često se previdi primarna kožna promena na mestu ulaska bacila početak bolesti se prepoznaje usljed bakterijemije. Akutnu bolest karakterišu brojne tegobe bolesnika i oskudan fizikalni nalaz. Uz povišenu temperaturu i znojenje, bolesnik se žali na izrazitu malaksalost, glavobolju, nesanicu i bolove u mišićima i zglobovima. Javljaju se krvarenja iz nosa, opstipacija ili proliv. Tegobe traju 2-3 nedjelje, zatim se povlače, ali se mogu ponovo ispoljiti. Bolesnik je vidno iscrpljen i izrazito depresivan. Često su u bolesnika uvećani limfni čvorovi, rjeđe jetra i slezina. U perifernoj krvnoj slici zapažaju se anemija, u početku leukocitoza (povišeni leukociti), a kasnije leukopenija (smanjeni leukociti) sa limfocitozom. Sedimentacija eritrocita je umjereno ubrzana. Neliječena akutna bolest obično traje do 2 mjeseca i rijetko ima smrtni ishod.
Subakutna bruceloza
Neliječena ili neadekvatno liječena akutna bolest poprima dalji tok, u kome dominira zapaljenje jednog ili više organa. Temperatura je obično povišena. Najčešće se viđaju artritisi (malih ili velikih zglobova) orhiepididimitis u mladih muškaraca.
Hronična bruceloza
Hroničnu fazu bolesti karakterišu tegobe kao sto su hronični zamor i depresija, koji se održavaju i ponavljaju duže od godinu dana. Istovremeno se uočavaju neutropenija, anemija i trombocitopenija. U povratnom obliku, tegobe i povišena temperatura se smjenjuju sa periodima oporavka, najčešće svake 2-3 nedjelje.
“Lokalizovana” bruceloza
Infekcija brucelama se može manifestovati gotovo na svim organima. Najčešće dominira oboljenje jednog organa ili sistema.
Oboljenje gastrointestinalnog trakta se manifestuje u vidu anoreksiie, bola u trbuhu, muke,povraćanja, opstipacije ili proliva. Može nastati gnojni splenitis sa brojnim granulomima i apscesima koji kasnije fibroziraju i kalcifikuju, zatim pankreatitis (zapaljenje pankreasa-gušterače), holecistitis (zapaljenje žučne kese) i peritonitis (zapaljenje trbušne maramice). Nespecifični reaktivni hepatitis (upala jetre) karakterišu povišene aktivnosti serumskih transaminaza i alkalne fosfataze sa posledičnom fibrozom jetre. Granulomi u jetri mogu da supuriraju i stvore apscese (B. suis i B. melitensis).
Osteoartikularne promjene su pored artritisa, sakroilitis, spondilitis sa stvaranjem apscesa, najčešće u lumbalnom dijelu kičme, tendosinovitisi i burzitisi. Osim zapaljenjske etiologije, moguća je pojava postinfektivnog artrtitisa koji uzrokuju cirkulišući imunski kompleksi u genski predodređenih osoba.
Endomiokarditis, pretežno lokalizovan na aortnoj valvuli, može uzrokovati srčanu dekompenzaciju i smrtni ishod.
“Neurobruceloza” su manifestacije od strane nervnog sistema koje se ispoljavaju kao meningitis (akutni ili hronični), encefalitis, mijelitis, epiduralni i moždani apscesi, neuritisi, poliradikuloneuritisi, izražena depresija i poremećaj svijesti. Promjene u cerebrospinalnoj tečnosti u meningitisu karakterišu umerena pleocitoza sa limfocitozom i normalne vrednosti šećera i proteina.
Oboljenje genitourinarnog trakta manifestuje se kao orhitis (zapaljenje testisa), epididymitis, intersticijalni glomerulo(pijelo)nefritis, IgA nefropatija ili samo kao “sterilna,, pijurija. U žena se viđaju cervicitis (upala grlića), salpingitis (upala jajovoda), adneksitis i pelvični apsces. Za sada nema sigurnih dokaza da u oboljelih trudnica dolazi do pobačaja.
Moguća su zapaljenja respiratornog sistema, pogotovu pluća i plućne maramice, koja se ispoljavaju kao bronhopneumonija, intersticijalni pneumonitis, hilarna adenopatija, nodusi u plućima, efuzija i empijem pleure.
Očne manifestacije se ispoljavaju kao hronični iridociklitis, optički neuritis ili uveitis, koje se, kao i kožne, smatraju posledicama imunoloških reakcija.
Hematološkim pregledom se otkrivaju anemija, leukopenija i trombocitopenija, granulomi u kostnoj srži i sniženi činioci koagulacije.
Kako se postavlja dijagnoza bruceloze?
U dijagnozi bruceloze najvažniji značaj ima izolacija uzročnika u klasičnoj kulturi. Izolacija se vrši iz uzorka kostne srži (što daje najčešći pozitivan nalaz), zatim krvi, cerebrospinalne tečnosti, urina, pleuralnog ili zglobnog izliva, ili punktata limfnog čvora, jetre i slezine.
Bruceloza se često može serološki dokazati već u prvoj nedjelji bolesti. U trećoj nedelji su gotovo svi bolesnici pozitivni. Najširu primjenu ima test aglutinacije (STA).
Diferencijalna dijagnoza bruceloze nije jednostavna. U akutnoj fazi bolesti opšti simptomi, uz povišenu temperaturu, limfadenitis, hepatosplenomegaliju sa leukopenijom u kojoj dominiraju limfociti, mogu ličiti na razne druge infektivne (grip, infektivnu mononukleozu, malariju, kala-azar, toksoplazmozu, trbušni tifus, tuberkulozu i dr.), i neinfektivne bolesti (najčešće Hodgkinovu bolest i sistemski lupus eritematodes). U diferencijalnoj dijagnozi lokalizovanog bruceloznog zapaljenja organa i sistema organa, moraju se razmotriti brojni drugi etiološki faktori koji uzrokuju ista ili slična oboljenja.
Kako se liječi bruceloza?
Liječenje bruceloze zavisi od lokalizacije infekcije, a izbor antibiotika od njihove sposobnosti prolaska kroz hematoencefalnu barijeru i prodiranja u zglobne prostore ili kosti. Obično se kombinuju dva ili tri antibiotika.
U liječenju bruceloze odraslih daje se peroralno kombinacija doksiciklina (doxycyclin) 200mg u prvoj dozi, zatim 100 mg na 12 časova, sa rifampicinom, 300 mg na 6 do 8 časova tokom 6 nedelja. Alternative rifampicinu su streptomicin i gentamicin.
U prevenciji bruceloze najveći značaj imaju vakcinacija i uništavanje oboljelih domaćih životinja. Sprečavanje prenošenja bolesti postiže se upotrebom zaštitnih odijela i rukavica prilikom rada sa stokom ili drugim životinjama.